Οι συνομιλητές του μέλλοντός μας

πηγή:ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Της Μαριας Κατσουνακη

Παιδιά και έφηβοι είναι οι ήρωες δέκα ταινιών στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Τρεις σκηνοθέτες εξηγούν γιατί τα επέλεξαν

Τι οδηγεί τόσους σκηνοθέτες από διαφορετικά σημεία του πλανήτη στο ίδιο θέμα; Το παιδικό βλέμμα, όλο και περισσότερο ανήσυχο, όλο και λιγότερο αθώο, είναι ο κοινός τόπος συνάντησης μιας σκηνοθέτιδας από τη Βοσνία με έναν συνάδελφό της από την Αργεντινή ή την Ολλανδία. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι απώλειες, οι απουσίες, οι πόλεμοι, οι κοινωνικές αλλαγές εγγράφονται σε ταινίες με πρωταγωνιστές μικρά παιδιά ή εφήβους. Η φετινή χρονιά όμως, της μεγάλης ύφεσης και της διεθνούς αναταραχής, προοιωνίζεται έναν κόσμο αλλιώς. Και καθώς οι ανήλικοι ήρωες είναι πιο ευάλωτοι, πιο εύπλαστοι και οπωσδήποτε πιο καθαροί και έντιμοι από τους ενηλίκους, η δική τους αντίδραση αντανακλά πολλαπλάσια τις κοινωνικές παθογένειες. Οχι, δεν είναι αδύναμα θύματα στη σύλληψη των σεναριογράφων. Η σύγχρονη κινηματογραφική παραγωγή αναδεικνύει παιδιά συνομιλητές ενός μέλλοντος κοντινού και δυσανάγνωστου. [...]

Ο 48χρονος Ολλανδός Μπαουντεβάιν Κόολε («Kauwboy»), η 34χρονη Βελγίδα Φιν Τροχ («Kid») και η 36χρονη Βόσνια Αΐντα Μπέγκιτς («Djeca») κλήθηκαν να απαντήσουν σε τρεις ερωτήσεις της «Κ»: Γιατί ο αριθμός των ταινιών που έχουν ως ήρωες παιδιά έχει τόσο αυξηθεί; Η οικογένεια, που αποτελούσε ανάχωμα, εμφανίζεται σε κρίση αφήνοντας το παιδί περισσότερο εκτεθειμένο; Ποιες θα είναι οι συνέπειες στην κοινωνία, όταν το μέλλον είναι στα χέρια παιδιών με ποικίλα τραύματα ψυχικά και όχι μόνο;

Στις ταινίες τους οι ήρωές τους βιώνουν πένθη με τα οποία αρνούνται ή κατορθώνουν να συμφιλιωθούν. Η απώλεια του γονιού βαραίνει σε ατμόσφαιρες βαριάς σιωπής ή αμηχανίας ή μέσα σε κοινωνίες διεφθαρμένες (όπως στο μεταπολεμικό Σεράγεβο). Σε παρόμοιο πνεύμα κινούνται και άλλοι σκηνοθέτες. Οπως η 29χρονη Μάγια Μίλος που στο «Clip», μια πολύ σκληρή ταινία, συνθέτει το πορτρέτο της νέας γενιάς της Σερβίας που πειραματίζεται στο σεξ και στα ναρκωτικά, με ακραίο κυνισμό. Ή ο Χουσεΐν Ταμπάκ που στο «Η ομορφιά σου δεν αξίζει τίποτα» περιγράφει τη ζωή ενός 12χρονου μετανάστη -μισού Κούρδου μισού Τούρκου- που προσπαθεί να προσαρμοστεί στην αυστριακή κοινωνία.

Παιδιά με βαριές «αποσκευές». Αλλα τις κουβαλούν, κάποια εγκαταλείπουν.

Η σοφία τους αφυπνίζει

Μπαουντεβάιν Κόολε, Ολλανδία

«Ισως έχετε δίκιο όταν περιγράφετε έναν κόσμο πιο επικίνδυνο για τα παιδιά. Η ανθρωπότητα είναι σε κακή κατάσταση... Την ίδια στιγμή όμως, ζώντας στην Ολλανδία, πιστεύω ότι τα παιδιά είναι πιο ασφαλή από ποτέ. Είμαι λοιπόν αισιόδοξος.

Ασχολούμαι με τη δική τους οπτική γιατί διακρίνω σοφία στην τιμιότητά τους και ανοιχτή σκέψη σε δύσκολα ζητήματα. Μπορούμε να μάθουμε πολλά από τα παιδιά. Η φρέσκια αντίληψή τους, οι επιλογές που βασίζονται στο ένστικτό τους και δεν λογαριάζουν κινδύνους, βρίσκονται πιο κοντά στη γνώση που πηγάζει από το ασυνείδητο. Γι' αυτό συγκεντρώνομαι στις ιστορίες τους. Γι' αυτό στρέφεται ο κινηματογράφος στα παιδιά: αφυπνιζόμαστε από τη δική τους σοφία.

Η οικογένεια ήταν καταφύγιο, αλλά την ίδια στιγμή ήταν και φυλακή για πολλά παιδιά. Καθώς είμαστε ολοένα και λιγότερο εξαρτημένοι από την οικογένεια, οι δεσμοί διαρρηγνύονται πιο εύκολα. Πρέπει ως κοινωνία να μάθουμε πώς θα διαχειριστούμε αυτή τη νέα ελευθερία. Περισσότερες επιλογές, περισσότερες δυνατότητες για τα άτομα. Ζήσαμε μια περίοδο στην οποία τα ζευγάρια χώριζαν εύκολα. Η επόμενη γενιά, όμως, ίσως πορευτεί διαφορετικά.

Ο χρόνος θα δείξει. Το μέλλον μπορεί να είναι χειρότερο, μπορεί να είναι καλύτερο. Με τις ταινίες προσπαθούμε να συμβάλουμε σε έναν καλύτερο κόσμο. Οι άνθρωποι έχουν όλα τα δεδομένα για να εξελιχθούν, να αναπτυχθούν. Εάν θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε τον κόσμο, έστω και ελάχιστα, θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τα παιδιά. Αυτό το γνωρίζουν οι δάσκαλοι,

οι συγγραφείς, οι κινηματογραφιστές… Μας αρέσει -και πρέπει- να απευθυνόμαστε στα παιδιά, να τα βοηθάμε να δημιουργήσουν μια στέρεη ταυτότητα, να εμπιστευτούν τις δυνάμεις τους, να αισθανθούν την ισχύ τους».

Καθρέφτης του ενηλίκου

Φιν Τροχ, Βέλγιο

«Τα παιδιά είναι ο καθρέφτης του ενηλίκου, μέσα στον οποίο βλέπει τα λάθη του. Από τη στιγμή που θέλεις ως δημιουργός να μιλήσεις για τη σημερινή εποχή, για την κοινωνία και τα ψυχολογικά προβλήματα, είναι σχεδόν αδύνατον να μη σκεφτείς την πλευρά των παιδιών. Ισως αυτό να αποτελεί μια ερμηνεία γιατί οι σκηνοθέτες ασχολούνται περισσότερο από άλλες εποχές με τα πάθη της παιδικής ηλικίας.

Η τεράστια ελευθερία που έχουμε σε όλα τα επίπεδα (με τα ταξίδια, με τον λόγο, με το Διαδίκτυο, με την επικοινωνία κ.ο.κ.) θα έπρεπε να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Και αναμφίβολα είναι καλύτερος. Από την άλλη, όμως, ενισχύονται η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια, η διάλυση, το αίσθημα της απώλειας. Αυτά τα αισθήματα αυτομάτως μας κάνουν πιο ευάλωτους και εκτεθειμένους στον κίνδυνο.

Λιγότερος έλεγχος, λιγότερα όρια. Φυσικά δεν νοσταλγώ παλαιότερες πιο συντηρητικές κοινωνίες. Ομως, υπάρχουν πολλά καινούργια στοιχεία που δεν μπορούμε ακόμη να τα διαχειριστούμε με τρόπο δημιουργικό και θετικό.

Δεν είμαι 100% πεπεισμένη πως ό,τι συμβαίνει σήμερα στα παιδιά είναι πιο ακραίο από παλαιότερες εποχές. Είμαι όμως σίγουρη ότι σήμερα μπορούμε να κάνουμε γνωστά και ορατά τα προβλήματα με πολλούς, διαφορετικούς τρόπους. Επίσης, όλοι αναγνωρίζουμε τα δικαιώματα των παιδιών και τον κοινό τόπο πως η κακομεταχείρισή τους δεν οδηγεί σε έναν πιο δίκαιο κόσμο. Ομως, δεν θα ισχυριζόμουν ποτέ ότι σήμερα η κατάσταση είναι χειρότερη από παρελθόντες καιρούς.

Πιστεύω, θέλω να πιστεύω, ότι τα παιδιά, καθώς είναι πιο ευέλικτα, μπορούν να μετασχηματίσουν την αρνητική εμπειρία σε κάτι καλό και αισιόδοξο. Ισως ακούγεται αφελές, αλλά είναι μια σκέψη για την οποία αξίζει να ζει κανείς...».

Παραβάτες, χωρίς γονείς

Αΐντα Μπέγκιτς, Βοσνία

«Προβάλλοντας τα πάθη των παιδιών, νομίζω ότι προσπαθούμε να επιστήσουμε την προσοχή στις συνέπειες των πράξεών μας, να αφυπνίσουμε τις συνειδήσεις εκείνων που μπορούν να βοηθήσουν αυτόν τον κόσμο να γίνει καλύτερος. Ελπίζουμε πάντα ότι ο κόσμος δεν έχει πάθει ανοσία στον πόνο των αθώων.

Οι στατιστικές δείχνουν ότι η πλειονότητα της νεανικής παραβατικότητας στη Βοσνία προέρχεται από παιδιά που έχουν χάσει τον έναν ή και τους δύο γονείς τους στον πόλεμο. Αυτό αποδεικνύει ότι η οικογένεια είναι η βάση για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών.

Η Βοσνία, πριν από τον πόλεμο, ήταν μια από τις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, με πολύ τουρισμό. Μετά τον πόλεμο, πολλοί πίστεψαν ότι η χώρα θα ανασυγκροτηθεί από τον τουρισμό. Δυστυχώς, αυτό ποτέ δεν συνέβη εξαιτίας των διεφθαρμένων πολιτικών, της παράνομης ιδιωτικοποίησης και του μεταπολεμικού τραύματος, το οποίο δεν επουλώθηκε για να βοηθήσει στη μετάβαση σε μια άλλη, καλύτερη εποχή. Χρειάστηκε πραγματικά τιτάνια προσπάθεια για να καταστραφεί μια χώρα με τόσους πολλούς πόρους. Οταν μάλιστα αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό οφείλεται σε κάποια οικονομική ελίτ, πονάει περισσότερο.

Η κοινωνία μας δεν έχει μηχανισμούς για να αντιμετωπίσει τη νεανική παραβατικότητα και ήδη οι συνέπειες είναι σοβαρές. Η συμπεριφορά των παιδιών είναι αντανάκλαση της κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν. Τι μπορούμε να περιμένουμε από παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα μέρος όπου τα μουσεία, οι γκαλερί, οι κινηματογράφοι κλείνουν, σε ένα μέρος από το οποίο δεν αντλούν τίποτα ευγενικό και δημιουργικό, μόνο βία, διαφθορά και καταστροφή. Αν αναφερόμαστε σε «συνέπειες», νομίζω ότι θα τις βρίσκουμε μπροστά μας όλο και περισσότερο στο μέλλον».