Τα ονόματα της Παναγίας

Το όνομα της Θεοτόκου Μαρίας, το ιερότερο πρόσωπο της Ορθοδοξίας, συνοδεύεται από ένα μεγάλο αριθμό προσωνυμιών που της έχουν δοθεί. Ξεπερνούν τα 1000 επίθετα που έχουν αποδοθεί στη Θεοτόκο Μαρία. Ο κάθε ερευνητής όλο και νομίζει ότι ολοκλήρωσε τον κατάλογο και όλο κάποιο νέο και άγνωστο ως τα τώρα προκύπτει.
Στον ελληνικό λαό η επωνυμία Παναγία (προσωνυμία από τον 3ο αιώνα ως η αγιωτέρα από όλους τους αγίους), έχει καθιερωθεί ως η συνηθέστερη επίκληση της Θεοτόκου, η οποία συνδυάζεται πολλές φορές και με άλλες προσωνυμίες προς την Κεχαριτωμένη Βασίλισσα του Κόσμου.
Τόση είναι η αγάπη, η γόνιμη σκέψη και η εφευρετικότητα, όχι μόνο των καλλιτεχνών και των λογίων, αλλά και του απλού πιστού λαού, που γεννά συνεχώς και νέα επίθετα στην Παναγία, που μπορούν να χωριστούν σε οκτώ κατηγορίες.

1. Από την παράσταση της Παναγίας στην εικόνα: Τέτοια επίθετα είναι η Βρεφοκρατούσα, η Γλυκοφιλούσα, η Γαλακτοτροφούσα, η Πλατυτέρα των Ουρανών, η Οδηγήτρια και άλλα. Είναι ακόμη το επίθετο Δεξιοκρατούσα ή Δεξιά, όταν κρατάει τον Χριστό στο δεξί της χέρι και όχι προς το μέρος της καρδιάς της. Ακόμη, Μεγαλομάτα, όταν έχει μεγάλα μάτια. Υπάρχουν και ονόματα που συνδυάζονται με μιαν ιερή ιστορία. Λ.χ. το όνομα της Εικόνας «Αξιον Εστίν», που είναι θησαυρισμένη στο Ναό του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Ορους, πήρε το όνομα από το θαύμα που επιτελέσθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, μπροστά της, όταν βρισκόταν σε κελί του Αγίου Ορους. Κατά την παράδοση, ο Αρχάγγελος έψαλε το γνωστό ύμνο «Αξιον εστίν…» σε πλάκα και έγινε άφαντος. Επίσης, το επίθετο Τριχερούσα το πήρε η εικόνα της Παναγίας από το ότι υπάρχει σε αυτήν ένα τρίτο χέρι, που συμβολίζει το θαύμα που συνέβη στον υμνητή και δογματίσαντα για την Παναγία, Αγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Το δεξί χέρι τού το έκοψαν Μουσουλμάνοι και θαυματουργικά αποκαταστάθηκε. Η Παναγία η Εσφαγμένη ονομάστηκε έτσι γιατί κατά την παράδοση μοναχός θύμωσε μαζί της και με μαχαίρι χτύπησε την εικόνα της Παναγίας στο πρόσωπο. Τότε από την εικόνα άρχισε να τρέχει αίμα, ενώ ο μοναχός τυφλώθηκε και έκανε ως τρελός. Ο μοναχός ζήτησε συγγνώμη και συγχωρήθηκε, αλλά το χέρι που χτύπησε την Παναγία τιμωρήθηκε, αφού έμεινε άλιωτο μετά το θάνατο του μοναχού. Υπάρχει ακόμη η Παναγία η Πυροβοληθείσα, στη Μονή Βατοπεδίου, αφού την εικόνα της τη χτύπησαν με όπλο Τούρκοι. «Σφαγμένη» είναι και η εικόνα της Παναγίας της Πορταΐτισσας, της Μονής Ιβήρων, που ονομάστηκε έτσι με το θαύμα που έκανε η Παναγία να φανερώσει τη θέλησή της να παραμείνει στην είσοδο της Μονής ως θυρωρός, για να την προστατεύει…

2. Από τον τόπο Της: Ετσι υπάρχει η Παναγία η Αθηνιώτισσα, η Καστριώτισσα, η Κάμπου, η Πυργιανή, η Εγκλειστριανή (από τη μονή του Οσίου Νεοφύτου του Εγκλείστου), η Σπηλιανή, η Μεγαλοσπηλαιώτισσα (του Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων), η Τουρλιανή, η Θαλασσινή, η Καλαμού, η Καμινιώτισσα, η Βλαχερνίτισσα, η Ολυμπιώτισσα, η Σουμελιώτισσα, η Πλατανιώτισσα, η Καταπολιανή, η Χοζοβιώτισσα (από τη μονή Χοζεβά των Αγίων Τόπων), η Παμμακάριστος (από μονή της Κωνσταντινούπολης), η Αγία Σιών, η Εικοσιφοίνισσα, η Ελωνα, η Τροοδίτισσα, η Κυκκώτισσα, η Μαλεβή (από το όρος Πάρνων, που λέγεται και Μαλεβός).
3. Από την τεχνοτροπία του ναού Της: Τέτοια επίθετα είναι η Θολοσκέπαστη, η Μολυβδοσκέπαστη, η Πελεκητή, η Κρεμαστή, η Μαρμαριώτισσα.

4. Από το όνομα του κτήτορα του ναού ή της μονής Της: Τέτοια επίθετα είναι Παναγία η Παχειά, η Γλυκειά (από το επίθετο γλυκύς), η Περλιγκού, η Λυκοδήμου, η Κοροβιλιά.

5. Από το μήνα που εορτάζεται η Παναγία: Σοτομπριανή, Βρεχούσα, Αυγουστιανή και Δεκαπεντούσα, Τριτιανή, Μεσοσπορίτισσα, Βροντού, Ακαθή (από τον Ακάθιστο Υμνο).

6. Από τα θαύματα της Παναγίας: Γοργοϋπήκοος, Ελεούσα, Ελεήστρα, Γιάτρισσα, Θεραπεία, Γαιματούσα (σταματά την αιμορραγία), Υγεία, Υπακοή, Ψυχοσώστρα, Παραμυθία, Παρηγορήτρα, Παυσολύπη, Φανερωμένη, Μυροβλύτισσα.
7. Εγκωμιαστικά από την έξαρση της αγάπης των πιστών: Συνήθως χρησιμοποιείται επίθετο με πρώτο συνθετικό το χρυσό: Χρυσοκελλαριά, Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσογαλούσα, Χρυσοποδαρίτισσα, Χρυσοχεριά… Υπάρχουν όμως και άλλα, όπως Αγγελόκτιστη, Αερινή, Αναφωνήτρα, Επίσκεψις, Παντάνασσα, Τρανή, Χιλιαρμενίτισσα.
8. Αυτά που Της έδωσαν οι υμνογράφοι της Εκκλησίας: Κυρίως προέρχονται από τον Ακάθιστο Υμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Πόλη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Καταφυγή, Κεχαριτωμένη, Χώρα του Αχώρητου, Ορος Αλατόμητον.